Ung thư vòm họng là một loại ung thư đầu cổ phổ biến, bắt nguồn từ các tế bào biểu mô vảy ở vòm họng. Ung thư vòm họng có thể điều trị khỏi nếu phát hiện sớm, tuy nhiên nếu để muộn, bệnh có thể di căn và gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.
Tại Việt Nam, theo thống kê của Globocan 2020, mỗi năm có khoảng 4.500 ca mắc mới và 2.700 ca tử vong do ung thư vòm họng, đứng thứ 6 trong các loại ung thư phổ biến nhất. Bệnh thường gặp ở nam giới (chiếm 70%) và tập trung chủ yếu ở độ tuổi 30-50, với đặc điểm nổi bật là khả năng điều trị khỏi cao nếu được phát hiện sớm (tỷ lệ sống sau 5 năm có thể đạt tới 90% ở giai đoạn I-II).
Ung thư vòm họng khởi phát từ các tế bào biểu mô vảy (squamous cells) ở khu vực vòm mũi họng, nơi tiếp giáp giữa khoang mũi và họng. Đặc biệt, có tới 95% các trường hợp ung thư vòm họng có liên quan đến virus Epstein-Barr (EBV), khiến việc tầm soát và theo dõi định kỳ nồng độ EBV trong máu trở thành một phương pháp quan trọng trong chẩn đoán sớm và theo dõi điều trị.
Bệnh thường tiến triển âm thầm với các triệu chứng ban đầu không điển hình, dễ nhầm lẫn với các bệnh lý thông thường về tai mũi họng, khiến 70% bệnh nhân chỉ được phát hiện ở giai đoạn muộn (III-IV).
Bài viết này, Linh Chi Nông Lâm sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về căn bệnh nguy hiểm này, từ nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị, đến các biện pháp phòng ngừa thiết thực, giúp độc giả có thể chủ động trong việc bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình.
Ung Thư Vòm Họng Là Gì?
Ung thư vòm họng là một bệnh lý ác tính bắt nguồn từ các tế bào biểu mô vảy ở vòm họng, bao gồm ung thư mũi hầu (phần trên của họng, ngay sau mũi), ung thư hầu họng (phần giữa của họng) và ung thư hạ hầu hay còn gọi là ung thư hạ họng (phần dưới cùng của họng).Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) phân loại ung thư vòm họng dựa trên hình thái tế bào học thành ba loại chính:
- Ung thư biểu mô vòm họng (NPC): loại phổ biến nhất, bắt nguồn từ các tế bào biểu mô lót vòm họng.
- Ung thư vòm họng lành tính: hiếm gặp, thường phát triển ở trẻ em và thanh niên, không gây nguy hiểm tính mạng.
- Các ung thư khác ở vòm họng: chiếm dưới 5% các trường hợp, bao gồm sarcoma, u lympho, ung thư thanh quản, ung thư cuống họng.
Ung Thư Vòm Họng Có Triệu Chứng Gì?
Ung thư vòm họng giai đoạn đầu thường âm thầm, dễ nhầm lẫn. Khi tiến triển, bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng như nghẹt mũi, ù tai, đau đầu, khó nuốt, nổi hạch cổ. Giai đoạn muộn xuất hiện thêm tê bì mặt, nhìn đôi, khàn tiếng, sụt cân, đau xương.
Việc phát hiện sớm và đi khám rất quan trọng để điều trị hiệu quả, vì tỷ lệ chữa khỏi ở giai đoạn đầu cao hơn nhiều so với giai đoạn muộn.
1. Các triệu chứng ban đầu
Các triệu chứng ban đầu của ung thư vòm họng thường mơ hồ và dễ bị bỏ qua, nhưng chúng có thể là dấu hiệu quan trọng để phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm. Các triệu chứng ban đầu bao gồm:
- Nghẹt mũi hoặc chảy máu cam: Đây là một trong những triệu chứng phổ biến nhất, do khối u gây ra tắc nghẽn hoặc tổn thương cho niêm mạc mũi. Nghiên cứu của Viện Ung bướu Quốc gia (2023) cho thấy khoảng 60% bệnh nhân ung thư vòm họng có triệu chứng nghẹt mũi kéo dài.
- Ù tai hoặc nghe kém: Khối u có thể chèn ép hoặc xâm lấn vào vòi Eustachian, gây ra rối loạn chức năng và dẫn đến ù tai hoặc nghe kém.
- Đau đầu: Đau đầu có thể xảy ra do khối u xâm lấn vào các dây thần kinh hoặc cấu trúc xung quanh.
- Khó nuốt: Khối u có thể gây ra cảm giác khó chịu hoặc đau khi nuốt.
- Nổi hạch ở cổ: Đây là một dấu hiệu quan trọng, cho thấy ung thư đã lan đến các hạch bạch huyết. Hạch thường không đau và có kích thước lớn dần. Theo một báo cáo, khoảng 80% bệnh nhân ung thư vòm họng có hạch cổ khi được chẩn đoán.
2. Các triệu chứng tiến triển
Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, ung thư vòm họng sẽ tiến triển và gây ra các triệu chứng nghiêm trọng hơn. Các triệu chứng tiến triển bao gồm:
- Tê bì mặt: Khối u có thể xâm lấn vào các dây thần kinh sọ não, gây ra tê bì hoặc yếu ở mặt.
- Song thị (nhìn đôi): Khối u có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh chi phối vận động mắt, gây ra song thị.
- Khàn tiếng: Khối u có thể xâm lấn vào thanh quản, gây ra khàn tiếng.
- Sụt cân không rõ nguyên nhân: Ung thư có thể gây ra tình trạng suy dinh dưỡng và sụt cân.
- Đau nhức xương: Ung thư có thể di căn đến xương, gây ra đau nhức.
3. Tại sao việc phát hiện sớm ung thư vòm họng lại quan trọng?
Việc nhận biết các triệu chứng sớm và đi khám ngay khi có dấu hiệu bất thường rất quan trọng trong việc phát hiện và điều trị kịp thời ung thư vòm họng. Nếu được chẩn đoán ở giai đoạn sớm, tỷ lệ chữa khỏi có thể lên tới 90%. Ngược lại, ở giai đoạn muộn, bệnh có nguy cơ di căn cao, gây ra nhiều biến chứng và khó điều trị.
Theo thống kê từ Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (2024), tỷ lệ sống sót sau 5 năm của bệnh nhân ung thư vòm họng giai đoạn I đạt khoảng 80-90%, giai đoạn II là 70-80%, giai đoạn III giảm xuống còn 60-66%, và giai đoạn IV chỉ còn 40-50%. Điều này cho thấy việc phát hiện và điều trị bệnh càng sớm, khả năng sống sót của người bệnh càng cao.
4. Phân biệt với các bệnh lý khác
Các triệu chứng của ung thư vòm họng có thể dễ bị nhầm lẫn với một số bệnh lý khác như viêm họng, viêm amidan, viêm xoang, viêm tai giữa. Tuy nhiên, triệu chứng của ung thư vòm họng thường xuất hiện ở một bên và tăng dần, không đỡ với các phương pháp điều trị thông thường. Do đó, nếu các triệu chứng kéo dài trên 2 tuần không khỏi, cần đi khám để được chẩn đoán chính xác.
| Triệu chứng | Ung thư vòm họng | Viêm xoang | Viêm mũi dị ứng |
| Nghẹt mũi | Thường xuyên, kéo dài, một bên | Tạm thời, cả hai bên | Tạm thời, cả hai bên |
| Chảy máu cam | Thường xuyên, lượng ít | Hiếm gặp | Hiếm gặp |
| Ù tai | Có thể có | Hiếm gặp | Hiếm gặp |
| Hạch cổ | Thường có, không đau, lớn dần | Hiếm gặp | Hiếm gặp |
Nguyên Nhân và Yếu Tố Nguy Cơ Gây Ung Thư Vòm Họng
Nguyên nhân sâu xa của ung thư vòm họng vẫn đang được nghiên cứu, nhưng các nhà khoa học đã xác định được một số yếu tố làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh, gồm: Virus Epstein-Barr (EBV), tiền sử gia đình mắc bệnh, chế độ ăn uống nhiều thực phẩm chế biến và lên men, thói quen hút thuốc, uống rượu, tiếp xúc với hóa chất độc hại và các yếu tố môi trường.
1. Virus Epstein-Barr (EBV)
EBV là một trong những nguyên nhân chính gây ung thư vòm họng, đặc biệt là ở các nước châu Á. Virus này lây truyền qua nước bọt, dịch tiết mũi họng hoặc quan hệ tình dục. EBV có thể làm thay đổi tế bào bạch cầu B, kích thích sự phát triển của tế bào ung thư.
2. Yếu tố di truyền
Ung thư vòm họng có thể do yếu tố di truyền. Nếu trong gia đình có người mắc bệnh, nguy cơ mắc ung thư vòm họng ở các thành viên khác sẽ cao hơn. Một số bất thường nhiễm sắc thể như 3p, 9p, 11q, 13a, 14q và 16q có thể gây đột biến gen, dẫn đến hình thành khối u.
3. Thói quen ăn uống
Thường xuyên ăn các thực phẩm giàu nitrosamine như thịt hun khói, cá khô, đồ muối, thực phẩm lên men có thể làm tăng nguy cơ ung thư vòm họng. Các hóa chất này có thể bay hơi khi nấu, xâm nhập vào khoang mũi họng và gây tổn thương tế bào.
4. Hút thuốc lá và sử dụng rượu bia
Hút thuốc lá chứa nhiều chất độc hại như benzen, hydrocarbon, asen, nicotin có thể gây ung thư vòm họng. Sử dụng rượu bia cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt khi kết hợp với hút thuốc. Rượu có thể hoạt động như một chất kích thích, giúp các hóa chất trong thuốc lá xâm nhập vào tế bào dễ dàng hơn.
5. Tiếp xúc với các hóa chất độc hại
Tiếp xúc thường xuyên với một số hóa chất công nghiệp như bụi gỗ, formaldehyde, hợp chất niken có thể làm tăng nguy cơ ung thư vòm họng.
6. Yếu tố môi trường
Ô nhiễm môi trường, nhiễm độc thực phẩm, nguồn nước bẩn có thể góp phần gây ung thư vòm họng. Một nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc bệnh ở người Trung Quốc di cư sang Mỹ thấp hơn so với người dân sống tại Trung Quốc, cho thấy vai trò của yếu tố môi trường.
Điều Trị Ung Thư Vòm Họng Bằng Phương Pháp Nào?
Điều trị ung thư vòm họng bao gồm nhiều phương pháp như: xạ trị, hóa trị, phẫu thuật, các liệu pháp tiên tiến như nhắm trúng đích và miễn dịch. Bên cạnh đó, việc chăm sóc hỗ trợ toàn diện cũng rất quan trọng. Phác đồ điều trị được cá nhân hóa theo từng giai đoạn bệnh, và việc theo dõi sát sao sau điều trị là cần thiết.
1. Xạ trị (Radiation Therapy)
Xạ trị là phương pháp sử dụng tia bức xạ năng lượng cao để tiêu diệt tế bào ung thư. Đây là phương pháp điều trị chính cho ung thư vòm họng, đặc biệt hiệu quả ở giai đoạn sớm. Xạ trị có thể áp dụng một mình hoặc kết hợp với hóa trị.
2. Hóa trị (Chemotherapy)
Hóa trị sử dụng các loại thuốc đặc hiệu để tiêu diệt tế bào ung thư. Phương pháp này thường được chỉ định trước hoặc sau xạ trị, hoặc áp dụng đồng thời với xạ trị để tăng hiệu quả điều trị. Hóa trị toàn thân được chỉ định cho ung thư vòm họng giai đoạn muộn, di căn.
3. Phẫu thuật (Surgery)
Phẫu thuật cắt bỏ khối u thường ít được áp dụng do vị trí khó tiếp cận của vòm họng. Tuy nhiên, phẫu thuật vẫn có thể được chỉ định trong một số trường hợp như cắt bỏ hạch di căn ở cổ sau xạ trị.
4. Liệu pháp nhắm trúng đích (Targeted Therapy)
Đây là phương pháp sử dụng các loại thuốc đặc hiệu nhắm vào các đặc điểm của tế bào ung thư để ức chế sự phát triển và lan rộng của chúng. Ví dụ như thuốc ức chế thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu bì (EGFR) có thể được sử dụng trong điều trị ung thư vòm họng tái phát hoặc di căn.
5. Liệu pháp miễn dịch (Immunotherapy)
Liệu pháp miễn dịch giúp tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể trong việc nhận biết và tiêu diệt tế bào ung thư. Một số loại thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch như pembrolizumab, nivolumab đã cho thấy hiệu quả trong điều trị ung thư vòm họng tái phát hoặc di căn.
6. Điều trị hỗ trợ (Supportive Care)
Ngoài các phương pháp điều trị trực tiếp, bệnh nhân ung thư vòm họng cũng cần được chăm sóc hỗ trợ để giảm các tác dụng phụ của điều trị và nâng cao chất lượng sống. Các biện pháp hỗ trợ có thể bao gồm giảm đau, dinh dưỡng, vật lý trị liệu, tâm lý trị liệu.
7. Phác đồ điều trị (Treatment Protocols)
Phác đồ điều trị ung thư vòm họng cụ thể sẽ tùy thuộc vào giai đoạn bệnh:
- Giai đoạn I: Xạ trị đơn thuần với liều 66-70 Gy trong 6-7 tuần, mang lại tỷ lệ kiểm soát bệnh lên đến 90%.
- Giai đoạn II: Xạ trị (66-70 Gy) kết hợp với hóa chất bổ trợ (thường là Cisplatin 100mg/m² mỗi 3 tuần), nâng tỷ lệ kiểm soát bệnh lên 80-85%.
- Giai đoạn III: Hóa xạ trị đồng thời, bao gồm xạ trị và hóa trị đồng thời với Cisplatin, sau đó là 2-3 chu kỳ hóa chất bổ trợ, đạt tỷ lệ kiểm soát bệnh 70-75%.
- Giai đoạn IV: Hóa chất toàn thân với phác đồ kết hợp (như TPF: Docetaxel, Cisplatin, 5-Fluorouracil) trước hóa xạ trị, với tỷ lệ đáp ứng 50-60%.
Sau điều trị, bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ 3-6 tháng/lần trong 5 năm đầu, sau đó 1 năm/lần để đánh giá tình trạng bệnh và phát hiện tái phát.
Phòng Ngừa Ung Thư Vòm Họng Bằng Cách Nào?
Phòng ngừa ung thư vòm họng tập trung vào tránh nhiễm EBV, chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh, hạn chế tiếp xúc yếu tố nguy cơ và tầm soát định kỳ.
1. Tiêm phòng Virus Epstein-Barr (EBV)
Hiện nay vẫn chưa có vắc-xin phòng ngừa EBV. Tuy nhiên, việc tránh tiếp xúc với nguồn lây nhiễm như không dùng chung đồ dùng cá nhân, tránh quan hệ tình dục không an toàn có thể giúp giảm nguy cơ nhiễm virus.
2. Chế độ ăn uống lành mạnh
Chế độ ăn uống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa ung thư vòm họng. Một chế độ ăn uống lành mạnh giảm 40% nguy cơ mắc ung thư vòm họng theo nghiên cứu của Đại học Harvard (2023).
3. Lối sống lành mạnh
Lối sống lành mạnh bao gồm không hút thuốc lá, hạn chế sử dụng rượu bia, và tập thể dục thường xuyên. Vậy, lối sống lành mạnh giúp phòng ngừa ung thư vòm họng như thế nào? Lối sống lành mạnh giúp tăng cường hệ thống miễn dịch và giảm nguy cơ mắc bệnh.
4. Tránh tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ
Tránh tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ, như các hóa chất độc hại, là một biện pháp phòng ngừa quan trọng. Vậy, làm thế nào để tránh tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ? Nên sử dụng các biện pháp bảo hộ lao động khi làm việc trong môi trường có hóa chất độc hại.
5. Tầm soát ung thư vòm họng
Tầm soát ung thư vòm họng có thể giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm, khi khả năng điều trị khỏi cao hơn. Vậy, tầm soát ung thư vòm họng bao gồm những gì? Tầm soát có thể bao gồm khám lâm sàng, nội soi vòm họng, và xét nghiệm máu để phát hiện kháng thể kháng EBV.
FAQ – Những câu hỏi thường gặp
1. Ung thư vòm họng giai đoạn đầu có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Có. Theo thống kê từ Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (2024), tỷ lệ sống sót sau 5 năm của bệnh nhân ung thư vòm họng giai đoạn I đạt khoảng 80-90%, giai đoạn II là 70-80%, giai đoạn III giảm xuống còn 60-66%, và giai đoạn IV chỉ còn 40-50%. Điều này cho thấy việc phát hiện và điều trị bệnh càng sớm, khả năng sống sót của người bệnh càng cao.
2. Chi phí điều trị ung thư vòm họng là bao nhiêu?
Chi phí có thể dao động từ vài chục triệu đến hàng trăm triệu đồng. Chi phí điều trị ung thư vòm họng rất khác nhau, tùy thuộc vào giai đoạn bệnh, phương pháp điều trị, và cơ sở y tế.
3. Ung thư vòm họng có tái phát không? Tỷ lệ tái phát là bao nhiêu?
Ung thư vòm họng có thể tái phát sau điều trị. Tỷ lệ tái phát phụ thuộc vào giai đoạn bệnh ban đầu, phương pháp điều trị, và các yếu tố cá nhân của bệnh nhân. Tỷ lệ tái phát có thể dao động từ 10-30%.
4. Bệnh nhân ung thư vòm họng nên ăn gì và kiêng gì để hỗ trợ điều trị?
Bệnh nhân ung thư vòm họng nên ăn các thực phẩm dễ tiêu, giàu dinh dưỡng, như cháo, súp, rau xanh, hoa quả. Nên kiêng các thực phẩm cay nóng, cứng, khó nuốt, và các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá.
Xem thêm:
5. Có thể tự kiểm tra ung thư vòm họng tại nhà không?
Việc tự kiểm tra ung thư vòm họng tại nhà là khó khăn, do vị trí của vòm họng. Tuy nhiên, bạn có thể tự kiểm tra bằng cách sờ nắn vùng cổ để phát hiện hạch, và chú ý đến các triệu chứng như nghẹt mũi, chảy máu cam, ù tai, đau đầu. Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nghi ngờ, bạn nên đến bác sĩ để được khám và tư vấn.
6. Thảo dược nào hỗ trợ điều trị ung thư vòm họng an toàn?
Hiện nay, chưa có bằng chứng khoa học nào chứng minh thảo dược có thể chữa khỏi ung thư vòm họng. Một số thảo dược có thể giúp giảm các triệu chứng khó chịu trong quá trình điều trị, nhưng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng. Xem ngay bài viết: Top 5+ thảo dược hỗ trợ đẩy lùi ung thư & lưu ý khi sử dụng.
Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về ung thư vòm họng. Hãy chủ động phòng ngừa và tầm soát bệnh để bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình!
Cordycepin trong Đông Trùng Hạ Thảo được FDA Mỹ chấp thuận để sản xuất thuốc điều trị Covid
