Xơ gan là giai đoạn cuối của quá trình xơ hóa gan, một tình trạng bệnh lý xảy ra khi các tế bào gan khỏe mạnh bị tổn thương và thay thế dần bởi mô sẹo không còn chức năng, làm cản trở dòng máu và suy giảm nghiêm trọng các hoạt động sống còn của gan.
Tình trạng này là một vấn đề sức khỏe đáng báo động tại Việt Nam, với tỷ lệ mắc bệnh ngày càng gia tăng do các vấn đề như viêm gan virus, lạm dụng rượu bia, gan nhiễm mỡ không do rượu và cách bệnh lý về rối loạn chuyển hóa và mật.
Tổ chức Y tế Thế giới (2023). “Xơ gan là nguyên nhân tử vong đứng thứ 11 trên toàn cầu, với mô xơ thay thế các tế bào gan khỏe mạnh và làm suy giảm các chức năng thiết yếu của gan.”
Xơ gan có thể có nhiều triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào giai đoạn bệnh. Ở giai đoạn đầu, các triệu chứng thường không rõ ràng, nhưng khi bệnh tiến triển, các dấu hiệu có thể bao gồm vàng da, ngứa, phù nề, báng bụng (cổ trướng), và dễ bị bầm tím hoặc chảy máu.
Việc chẩn đoán xơ gan đòi hỏi sự kết hợp giữa khai thác bệnh sử, khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng hiện đại để đánh giá chính xác mức độ tổn thương gan.
Điều trị xơ gan tập trung vào việc kiểm soát nguyên nhân gây bệnh, giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Các phương pháp điều trị bao gồm sử dụng thuốc, thay đổi lối sống, điều trị bằng y học cổ truyền và trong trường hợp nghiêm trọng, ghép gan có thể được xem xét.
Cùng Linh Chi Nông Lâm tham khảo tổng quan về bệnh xơ gan và cách điều trị hiệu quả.
Bệnh Xơ Gan Là Gì?
Xơ gan là một bệnh lý mạn tính, đặc trưng bởi sự thay thế mô gan bình thường bằng các dải xơ và sự hình thành các nốt tân sinh, dẫn đến việc tái cấu trúc toàn bộ lá gan.
Hãy tưởng tượng gan của bạn như một nhà máy phức tạp; khi bị tổn thương liên tục, thay vì sửa chữa hoàn hảo, nhà máy này lại chắp vá bằng các “mô sẹo” (gọi là mô xơ hóa).
Các mô sẹo này không thực hiện được chức năng của tế bào gan bình thường, chúng làm gián đoạn cấu trúc của nhu mô gan, cản trở dòng máu lưu thông và làm suy giảm khả năng xử lý chất dinh dưỡng, hormone, thuốc và độc tố của gan.
Quá trình này không xảy ra trong một sớm một chiều mà là kết quả của tổn thương gan kéo dài trong nhiều năm.
Phân loại
Dựa vào khả năng hoạt động của gan và các biểu hiện lâm sàng, xơ gan được chia thành hai giai đoạn chính: xơ gan còn bù và xơ gan mất bù.
- Xơ gan còn bù: Đây là giai đoạn đầu của bệnh, khi gan đã bắt đầu hình thành mô sẹo nhưng phần gan khỏe mạnh còn lại vẫn đủ sức đảm nhiệm các chức năng quan trọng của cơ thể. Giai đoạn này có thể kéo dài nhiều năm mà không có triệu chứng rõ ràng, hoặc nếu có thì cũng rất mơ hồ như mệt mỏi, chán ăn, khiến người bệnh dễ bỏ qua.
- Xơ gan mất bù: Đây là giai đoạn muộn, khi tổn thương gan đã lan rộng, lượng mô sẹo chiếm phần lớn và gan không còn khả năng thực hiện các chức năng bình thường. Ở giai đoạn này, các biến chứng nguy hiểm bắt đầu xuất hiện rõ rệt, chẳng hạn như bụng trướng do tích dịch (còn gọi là xơ gan cổ trướng), vàng da, xuất huyết tiêu hóa, đe dọa trực tiếp đến tính mạng người bệnh.
Nguyên Nhân Nào Gây Ra Bệnh Xơ Gan?
Bệnh xơ gan chủ yếu do các tổn thương gan mãn tính gây ra, dẫn đến sự hình thành sẹo và mất chức năng gan. 5 nguyên nhân chính bao gồm: viêm gan virus mãn tính, lạm dụng rượu bia, viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH), và một số bệnh di truyền hoặc bệnh về mật.
- Viêm gan virus mạn tính: Đây là nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan tại Việt Nam. Virus viêm gan B (HBV) và virus viêm gan C (HCV) gây ra tình trạng viêm kéo dài ở gan, kích hoạt quá trình xơ hóa. Theo thống kê, Việt Nam có khoảng 10 triệu người nhiễm viêm gan B và 1 triệu người nhiễm viêm gan C, phần lớn trong số đó có nguy cơ tiến triển thành xơ gan và ung thư gan.
- Lạm dụng rượu bia: Rượu là một chất độc trực tiếp đối với tế bào gan. Việc tiêu thụ rượu bia quá mức và kéo dài khiến gan phải làm việc liên tục để chuyển hóa cồn, gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ, sau đó tiến triển thành viêm gan do rượu và cuối cùng là xơ gan.
- Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Tình trạng này thường liên quan đến các hội chứng chuyển hóa như béo phì, tiểu đường type 2 và mỡ máu cao. Mỡ tích tụ quá nhiều trong gan cũng có thể gây viêm và dẫn đến xơ hóa.
- Bệnh di truyền: Một số rối loạn di truyền hiếm gặp cũng là nguyên nhân gây xơ gan, ví dụ như bệnh Wilson (rối loạn chuyển hóa đồng) hoặc bệnh hemochromatosis (rối loạn chuyển hóa sắt), khiến các kim loại này tích tụ trong gan và gây tổn thương.
- Các bệnh lý tự miễn: Trong các bệnh như viêm gan tự miễn hay xơ gan mật nguyên phát, hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm và phá hủy các tế bào gan hoặc đường mật, gây viêm mạn tính và cuối cùng là xơ gan.
Triệu Chứng Của Bệnh Xơ Gan Là Gì?
Các triệu chứng của bệnh xơ gan rất đa dạng, từ mệt mỏi, chán ăn, sút cân ở giai đoạn đầu cho đến vàng da, phù nề, cổ trướng, và các vấn đề thần kinh nghiêm trọng hơn khi bệnh tiến triển.
Triệu chứng giai đoạn đầu (Xơ gan còn bù)
Do là giai đoạn đầu nên các triệu chứng xơ gan còn bù hầu như còn chưa rõ rệt, khó có thể nhận biết hoặc dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Tuy nhiên, người bệnh có thể cảm thấy các bất thường như: Chán ăn, ăn không ngon, mệt mỏi, đau tức nhẹ ở bụng…
6 dấu hiệu cụ thể bạn có thể gặp bao gồm:
- Mệt mỏi, uể oải: Đây là triệu chứng phổ biến nhất, người bệnh thường cảm thấy thiếu năng lượng mà không có lý do rõ ràng.
- Chán ăn, ăn không ngon miệng: Cảm giác thèm ăn giảm sút, dẫn đến ăn ít hơn bình thường
- Buồn nôn và nôn: Có thể xuất hiện cảm giác buồn nôn, đặc biệt là sau khi ăn.
- Sụt cân đột ngột: Giảm cân dù không chủ động ăn kiêng hay tập luyện
- Đau hoặc tức nhẹ ở bụng: Cảm giác đau âm ỉ hoặc tức nặng ở vùng bụng trên bên phải, nơi có lá gan.
- Sốt nhẹ: Đôi khi có thể xuất hiện các cơn sốt không rõ nguyên nhân
Triệu chứng giai đoạn tiến triển (Xơ gan mất bù)
Giai đoạn xơ gan mất bù có các triệu chứng điển hình như vàng da, ngứa da, chảy máu, phù nề, cổ trướng, nước tiểu sẫm màu, thay đổi màu phân, sao mạch, bệnh não gan (rối loạn tri giác, hôn mê), và các vấn đề sinh lý.
- Vàng da, vàng mắt: Da và lòng trắng của mắt chuyển sang màu vàng do gan không thể xử lý được bilirubin.
- Ngứa da: Cảm giác ngứa ngáy khó chịu trên da có thể xuất hiện.
- Dễ bầm tím và chảy máu: Da dễ xuất hiện các vết bầm tím hoặc chảy máu cam, chảy máu chân răng do gan giảm sản xuất các yếu tố đông máu.
- Phù nề: Chất lỏng tích tụ gây sưng ở chân, bàn chân và mắt cá chân.
- Cổ trướng (báng bụng): Bụng phình to, căng cứng do tích tụ một lượng lớn dịch trong khoang bụng.
- Nước tiểu sẫm màu: Nước tiểu có thể chuyển sang màu nâu hoặc màu cam đậm.
- Thay đổi màu phân: Phân có thể trở nên nhạt màu hoặc có màu đen như hắc ín, thậm chí lẫn máu.
- Sao mạch: Các mạch máu nhỏ li ti hình mạng nhện xuất hiện trên da, đặc biệt là ở ngực và bụng.
- Lòng bàn tay son: Lòng bàn tay trở nên đỏ hơn bình thường.
- Bệnh não gan: Sự tích tụ độc tố trong máu ảnh hưởng đến não, gây ra các triệu chứng thần kinh như lú lẫn, khó tập trung, giảm trí nhớ, thay đổi tính cách, ngủ gà, và nặng nhất là hôn mê.
- Ảnh hưởng đến sinh lý:
- Ở nam giới: Giảm ham muốn tình dục, teo tinh hoàn, hoặc ngực phát triển to bất thường.
- Ở nữ giới: Rối loạn kinh nguyệt hoặc mãn kinh sớm.
- Yếu cơ và nôn ra máu: Đây là những dấu hiệu của các biến chứng nghiêm trọng như suy dinh dưỡng hoặc vỡ giãn tĩnh mạch thực quản, cần được cấp cứu y tế ngay lập tức. Lưu ý rằng không phải tất cả bệnh nhân đều sẽ xuất hiện đầy đủ các triệu chứng này.
Nếu bạn có các yếu tố nguy cơ như uống nhiều rượu bia, béo phì, hoặc mắc viêm gan virus mạn tính và nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, hãy đến gặp bác sĩ để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời.
Làm Sao Để Chẩn Đoán Bệnh Xơ Gan?
Để chẩn đoán bệnh xơ gan, các bác sĩ thường kết hợp nhiều phương pháp, bao gồm khám lâm sàng, xét nghiệm máu, chẩn đoán hình ảnh (như siêu âm, CT, MRI), và đôi khi là sinh thiết gan. Sinh thiết gan được coi là “tiêu chuẩn vàng” để xác định chính xác mức độ xơ hóa gan.
- Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử: Bác sĩ sẽ hỏi kỹ về tiền sử uống rượu, tiền sử viêm gan virus, các loại thuốc bạn đang dùng và khám thực thể để tìm các dấu hiệu như vàng da, cổ trướng, sao mạch, gan to hoặc lách to.
- Xét nghiệm máu: Đây là bước không thể thiếu, giúp đánh giá chức năng gan và tìm nguyên nhân gây bệnh.
- Kiểm tra các chỉ số men gan (AST, ALT), bilirubin, albumin, và thời gian prothrombin (chức năng đông máu).
- Xét nghiệm công thức máu để phát hiện thiếu máu.
- Xét nghiệm tìm kháng nguyên, kháng thể của virus viêm gan B và C.
- Chẩn đoán hình ảnh: Các kỹ thuật này giúp bác sĩ quan sát hình thái và cấu trúc của gan.
- Siêu âm bụng: Là phương pháp phổ biến, giúp phát hiện hình ảnh gan thô, bờ không đều, lách to hoặc dịch cổ trướng.
- Siêu âm đàn hồi mô gan (Fibroscan): Đây là một kỹ thuật siêu âm đặc biệt, không xâm lấn, dùng để đo độ cứng của gan. Độ cứng càng cao thì mức độ xơ hóa càng nặng.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT) và cộng hưởng từ (MRI): Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về gan, giúp phát hiện các tổn thương và biến chứng như ung thư gan.
- Sinh thiết gan: Đây được coi là “tiêu chuẩn vàng” để chẩn đoán xác định xơ gan. Bác sĩ sẽ dùng một cây kim nhỏ để lấy một mẫu mô gan nhỏ, sau đó quan sát dưới kính hiển vi để xác định mức độ xơ hóa và viêm một cách chính xác nhất.
Điều Trị Bệnh Xơ Gan Như Thế Nào?
Phương pháp điều trị sẽ được bác sĩ đưa ra dựa trên nguyên nhân và tình trạng sức khỏe của lá gan. Có 4 phương pháp điều trị chính: điều trị nguyên nhân gốc rễ, điều trị các biến chứng, điều trị bằng y học cổ truyền và ghép gan.
- Điều trị nguyên nhân gốc rễ: Đây là bước quan trọng nhất để ngăn gan bị tổn thương thêm.
- Ngừng hoàn toàn rượu bia: Đối với xơ gan do rượu, đây là yêu cầu bắt buộc.
- Điều trị viêm gan virus: Sử dụng các loại thuốc kháng virus để kiểm soát sự nhân lên của virus viêm gan B hoặc C.
- Kiểm soát bệnh tự miễn: Dùng các thuốc ức chế miễn dịch.
- Thay đổi lối sống: Giảm cân, kiểm soát đường huyết và mỡ máu đối với bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.
- Điều trị các biến chứng:
- Cổ trướng và phù: Hạn chế ăn muối, dùng thuốc lợi tiểu. Trong trường hợp nặng có thể cần chọc tháo dịch cổ trướng.
- Tăng áp lực tĩnh mạch cửa và giãn tĩnh mạch thực quản: Dùng thuốc để hạ áp lực, hoặc can thiệp nội soi để thắt các búi tĩnh mạch bị giãn, phòng nguy cơ vỡ gây xuất huyết tiêu hóa.
- Bệnh não gan: Áp dụng chế độ ăn giảm đạm, dùng thuốc để giúp cơ thể thải trừ amoniac.
- Điều trị bằng thảo dược và Y học cổ truyền: Bên cạnh y học hiện đại, nhiều loại thảo dược trong y học cổ truyền cũng được nghiên cứu và sử dụng như một phương pháp hỗ trợ điều trị xơ gan nhờ khả năng chống viêm, chống oxy hóa và bảo vệ gan.
- Nấm Linh Chi (Ganoderma lucidum): Trong y học cổ truyền, nấm linh chi được xem là thượng phẩm có tác dụng bảo vệ gan, giải độc, an thần và tăng cường trí nhớ. Nấm linh chi chứa các hoạt chất quý như polysaccharide giúp tăng cường miễn dịch, và axit ganodermic có tác dụng chống viêm và chống dị ứng, hỗ trợ chức năng gan.
- Đông Trùng Hạ Thảo (Cordyceps sinensis): Đông trùng hạ thảo chứa các hợp chất như adenosine, một thành phần chính của adenosine triphosphate (ATP), phân tử tham gia vào quá trình truyền năng lượng và giúp cải thiện việc sử dụng oxy của cơ thể. Loại thảo dược này còn có đặc tính chống viêm mạnh mẽ và chứa nhiều chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào gan khỏi bị tổn thương
- Cà gai leo: Thân và rễ cây chứa các glycoalkaloid giúp bảo vệ tế bào gan, thanh nhiệt và giải độc.
- Diệp hạ châu (Cây chó đẻ): Thường được dùng trong điều trị viêm gan B, C.
- Cây xạ đen: Thân và lá chứa các hợp chất flavonoid và saponin có tác dụng tích cực đối với gan.
- Atiso: Được biết đến với công dụng kháng viêm, lợi tiểu và tăng cường chức năng gan, giúp giải độc và bảo vệ gan.
- Ghép gan: Khi xơ gan đã ở giai đoạn cuối và gan mất hoàn toàn chức năng, ghép gan là lựa chọn điều trị duy nhất có thể cứu sống người bệnh. Đây là một cuộc đại phẫu thuật thay thế lá gan bị hư hỏng bằng một lá gan khỏe mạnh từ người hiến tặng.
Theo Tiến sĩ Michael Charlton (2021). “Ghép gan vẫn là phương pháp điều trị dứt điểm cho xơ gan giai đoạn cuối, với tỷ lệ sống sót 5 năm vượt quá 75% ở những ứng viên phù hợp.”
Câu Hỏi Thường Gặp
1. Xơ gan có chữa khỏi hoàn toàn được không?
Nếu được phát hiện ở giai đoạn sớm (xơ hóa nhẹ), việc điều trị tích cực nguyên nhân có thể làm chậm hoặc thậm chí đảo ngược một phần quá trình xơ hóa. Tuy nhiên, khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn xơ gan (đặc biệt là xơ gan mất bù), các tổn thương gần như không thể phục hồi hoàn toàn. Lúc này, mục tiêu điều trị là quản lý bệnh và ngăn ngừa biến chứng.
2. Bệnh xơ gan có lây không?
Bản thân bệnh xơ gan không phải là bệnh truyền nhiễm và không lây từ người này sang người khác. Tuy nhiên, các nguyên nhân gây ra nó như virus viêm gan B và C lại có khả năng lây truyền qua đường máu, quan hệ tình dục không an toàn, hoặc từ mẹ sang con.
3. Gan nhiễm mỡ là gì và có nguy hiểm không?
Gan nhiễm mỡ là tình trạng mỡ tích tụ quá nhiều trong gan. Ban đầu bệnh khá lành tính, nhưng nếu không được kiểm soát, nó có thể tiến triển thành viêm gan, xơ gan và thậm chí là ung thư gan, do đó đây là một tình trạng sức khỏe đáng lo ngại. Tham khảo bài viết: Đông trùng hạ thảo hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ hiệu quả.
4. Xơ gan và ung thư gan liên quan đến nhau như thế nào?
Xơ gan là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến ung thư gan. Nền gan bị xơ hóa, tổn thương và tái tạo liên tục trong nhiều năm sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các tế bào bất thường phát triển thành khối u ác tính. Xem thêm: Tác dụng điều trị ung thư gan của nấm linh chi.
5. Làm thế nào để phòng ngừa bệnh xơ gan?
4 cách giúp bạn phòng ngừa bệnh xơ gan hiệu quả:
- Hạn chế tối đa hoặc ngừng sử dụng rượu bia: Đây là một trong những biện pháp quan trọng hàng đầu để bảo vệ gan.
- Tiêm vắc-xin phòng ngừa viêm gan B: Tiêm phòng đầy đủ là cách hiệu quả để tránh nhiễm virus viêm gan B Thực hiện các biện pháp an toàn: Tránh lây nhiễm viêm gan B và C bằng cách không dùng chung kim tiêm, dao cạo râu và thực hiện quan hệ tình dục an toàn.
- Duy trì lối sống lành mạnh: Giữ cân nặng hợp lý, có chế độ ăn uống khoa học, cân bằng và tập thể dục đều đặn để tăng cường sức khỏe tổng thể cho gan.
- Sử dụng thảo dược hỗ trợ gan một cách an toàn: Một số thảo dược có thể hỗ trợ chức năng gan, nhưng cần sử dụng cẩn trọng.
Linh Chi Nông Lâm là địa chỉ uy tín cung cấp các thảo dược quý hỗ trợ sức khỏe gan như nấm linh chi, đông trùng hạ thảo và nấm lim xanh. Chúng tôi cam kết mang đến những sản phẩm chất lượng cao với nguồn gốc rõ ràng. Liên hệ ngay để được tư vấn và lựa chọn giải pháp phù hợp cho bạn.
Cordycepin trong Đông Trùng Hạ Thảo được FDA Mỹ chấp thuận để sản xuất thuốc điều trị Covid
